ریزمغذی‌ های خوراک دام و طیور

1- پروتئين :

منابع مختلف پروتئيني به سه دسته پروتئين گياهي، حيواني و نيتروژن غير پروتئيني تقسيم مي شود. در ادامه به بررسی انواع پروتئین های مورد استفاده در تغذیه دام و طیور میپردازیم:

الف- پروتئين گياهي : از انواع آن مي توان به كنجاله سويا، تخم پنبه، آفتابگردان، بادام زميني، كانولا اشاره كرد. پلت كردن كنجاله سويا نياز به داي با مقاومت بالا و دماي بالاي مش دارد. كنجاله تخم پنبه و آفتابگردان (به عنوان  بايندرهاي خوب) به دماي بالا نياز ندارند. مقدار روغن موجود در اين مواد بر كيفيت و ظرفيت پلت تاثير مستقيم دارد.

ب- پروتئين حيواني : پودر گوشت و استخوان گاو، طيور و ماهي بعنوان منابع پروتئيني در جيره استفاده مي شود. براي پلت اين مواد به داي با مقاومت بالا نياز است، گرچه به مقدار چربي كل نيز بستگي دارد.

ج- نيتروژن غير پروتئيني: اوره موجب لغزندگي داي مي شود. سطح مواد معدني در ساير اجزاي خوراكي بر مقدار استفاده اوره تاثير گذاشته كه همه اين عوامل در نهايت بر مقاومت بالاي داي موثر است.  اوره نسبت به رطوبت و حرارت بسيار حساس است. در استفاده از مخلوطي با 4 تا 6 درصد اوره، مي توان از داي با مقاومت پايين استفاده كرد. در اين شرايط كمترين سطح رطوبت و حرارت نيز لازم است.

در اغلب موارد با بررسي پروتئين و چگالي اجزاي خوراك، مي توان ميزان توليد و كيفيت پلت را پيش بيني نمود. موادي كه داراي مقدار پروتئين طبيعي بالايي هستند تحت شرايط گرما، پلاستيكي و نرم شده و موجب بهبود كيفيت پلت مي شوند. اجزاي خوراكي با دانسيته بالا مقدار توليد را افزايش مي دهند. اگر خوراك داراي دانسيته و پروتئين بالا باشد، انتظار مي رود، كيفيت توليدات و مقدار آن افزايش يابد. در حالي كه اگر پروتئين كم ولي دانسيته مواد بالا باشد ميزان توليد بالا خواهد رفت ولي كيفيت پلت افت مي كند. حجم و دانسيته يك فرمول، فاكتور مهمي در تعيين مقدار توليد دستگاه پلت مي باشد.

2- چربي: 

كيفيت پلت بطور قابل توجهي تحت تاثير چربي اضافه شده قرار مي گيرد و معمولاً نبايد بيشتر از 2 درصد به خوراك اضافه شود.

چربي از منابع گياهي يا حيواني بدست مي آيد. معمولاً چربي هاي حيواني در خوراك هاي تجاري بكار مي روند. اختلافات زيادي بين اجزاي خوراكي از نظر ميزان روغن وجود دارد. ميزان چربي كنجاله سوياي عصاره گيري شده با حلال حدود 1.2 درصد يا كمتر است، در حاليكه در فرآيند اكسپلد ميزان چربي بين 8 تا 9 درصد خواهد بود. همين مسئله اختلاف زيادي در خاصيت لغزندگي و جريان پذيري خوراك ايجاد مي كند.

به دليل باند شدن پلت با آب (به شكل بخار) و از بين بردن چسبندگي منطقه اي ذرات و دخالت چربي در اتصال مواد ( خاصيت آبگريزي)، از چربي به عنوان عامل كاهنده كيفيت پلت ياد مي شود.

تحقيقات نشان داده لغزندگي حاصل از چربي، نرخ توليد دستگاه پلت را افزايش و انرژي مورد نياز دستگاه را كاهش مي دهد. اين حالت فقط در زمان استفاده از چربي اضافه شده ايجاد مي شود نه چربي طبيعي مثل چربي ديواره سلولي.

استفاده از سيستم هاي افزودن چربي بعد از توليد پلت، كيفيت فيزيكي پلت را بهبود خواهد داد. در اين روش، چربي بعد از خارج شدن پلت هاي داغ از داي، اسپري شده و نزديك به 4 درصد چربي جذب پلت مي گردد.

اگر پلت هاي معيوب دوباره آسياب شده و ذرات نرم دوباره به چرخه فرآيند توليد برگردانده شوند، چربي موجود در اين مواد تاثير منفي بر كيفيت پلت خواهد داشت. حتي در زماني كه پلت، الك نشده باشد، ذرات نرم در بخار هوا به سيكلون ها منتقل شده و به دستگاه پلت برمي گردد.

به كاربردن چربي بعد از خنك شدن پلت بيشترين مقاومت ممكن را در پلت ايجاد مي كند. در استفاده از اين روش، تمايل چربي براي ماندن در سطح پلت موجب كاهش گردوغبارشده و همچنين با ايجاد لغزندگي ميزان ساييدگي كاهش مي يابد. در زمان افزودن چربي بايد نسبت L/D داي را مد نظر قرار داد.

با گذشت زمان، چربي در كولر و سيستم تهويه دستگاه انباشته شده و هزينه هاي نگهداري را افزايش خواهد داد. مطالعات جديد نشان دادند روش افزودن چربي روي پلت بعد از خنك شدن كيفيت بهتري در پلت ايجاد مي كند. اما در استفاده مدام، چربي حاصل از اسپري، در داي جمع شده و علاوه بر افت مقاومت پلت، ذرات نرم بيشتري ايجاد خواهد شد.

3- نشاسته :

بيشتر واكنش ها در زمان ژلاتيناسيون  نشاسته اتفاق مي افتد. حرارت و رطوبت موجب تخريب پيوند ها و ساختار نشاسته شده و از طرف ديگر در حين خنك كردن  پيوندهاي جديدي شكل گرفته و اجزاي پلت را كنار هم نگه مي دارد. تخريب ساختار پروتئين و ژلاتينه شدن نشاسته، واكنش هايي هستند كه در حين ساخت خوراك ايجاد شده و موجب بهبود كيفيت پلت مي شوند. تغيير در ساختار نشاسته در دو بخش تزريق بخار و پيش ژلاتيناسيون اتفاق مي افتد. ثابت شده، كيفيت فيزيكي پلت با سطح پيش ژلاتيناسيون نشاسته ارتباط داشته بطوريكه انجام درست اين مرحله، افزايش كيفيت پلت را به دنبال خواهد داشت.

فرمول هايي با اجزاي خوراكي حاوي نشاسته بالا براي توليد پلت هاي سفت و محكم مشكل خواهند داشت. چسبندگي طبيعي با دما و رطوبت بالا فعال مي شود. مواد ژلاتينه شده بعنوان بايندر عمل كرده و بهبودكيفيت پلت را به دنبال دارد.

به دلايلي اگر نشاسته طبيعي در خوراك قبل از پلت شدن، ژلاتينه نشوند، كاهش كيفيت پلت دور از انتظار نيست. بعنوان مثال با خشك كردن ذرت در دماي بالا، وضعيت پيش ژلاتينه شدن ايجاد خواهد شد.

4- رطوبت :

يكي ديگر از فاكتورهاي مورد توجه در كيفيت پلت، رطوبت است. هر كدام از اجزاي خوراكي مورد استفاده در جيره، داراي رطوبت اوليه و رطوبت اضافه شده در اثر افزودن بخار در كانديشنر هستند. بطور کلی بحث رطوبت خوراک فاکتور بسیار مهمی است که در تهیه و فراوری خوراک دام و طیور نقش مهمی را بازی میکند.

رطوبت به دو شکل می باشد:

1- رطوبت موجود در مواد: بصورت پيوند در تركيبات اجزاي خوراكي وجود دارد و براحتي از بين نمي رود.

2- رطوبت اضافه شده: رطوبتي كه در كانديشنر يا ميكسر اضافه مي شود و با نرم كردن اجزاي خوراكي و لغزنده كردن مش، موجب تسهيل عبور از منافذ داي مي گردد.این رطوبت به راحتی در کولر خارج میشود.

افزودن رطوبت با درصد مناسب، كيفيت پلت را بهبود مي دهد. در آزمايشي نشان داده شد افزودن 2 درصد رطوبت اختلافي در نرخ توليد نسبت به كنترل ايجاد نكرد در حاليكه در سطح 4 درصد ميزان توليد كاهش يافت. پيش بيني مقدار مناسب رطوبت براي رسيدن به دماي مطلوب، جلوگيري از ايجاد نيروي اصطكاك بين داي و خوراك و ايجاد لغزندگي مهم است. نتيجه تحقيقات نشان داده، افزودن 3 درصد رطوبت در خوراك مش در ميكسر، كيفيت پلت را افزايش و ميزان مصرف انرژي كاهش داده است.

اگر قبل از پلت كردن، رطوبت كافي به خوراك اضافه شود مقاومت خوبي درپلت ايجاد خواهد شد. اجزاي خوراكي مانند غلات تخميري، بطور طبيعي خيلي خشك هستند و افزودن رطوبت قبل از ورود مواد به داخل محفظه كانديشنر مي تواند تكميل كننده رطوبت بخار در دستگاه پلت باشد.

اگر بخار كانديشنينگ و فشرده شدن در داي نتواند كيفيت مناسبي در پلت ايجاد كند، بايندر اضافه شده به خوراك، كيفيت پلت را بهبود خواهد داد.

رطوبت نسبي محيط بر مقدار رطوبت مواد خام موثر است. در استفاده از مواد با رطوبت پايين، بهتر است از بخار با كيفيت بالا استفاده شود. با رطوبت 11 تا 12 درصد در كانديشنر در برخي شرايط لازم است براي تامين رطوبت مناسب مواد، مقداري آب (معمولاً  1 تا 1.5 درصد در ميكسر) به خوراك مش اضافه گردد. بهترين راه، اضافه كردن آب به يك يا چند ماده خوراكي قبل از آسياب است.

در صورت وجود ملاس در فرمول، در محاسبات رطوبت، ميزان رطوبت آن را در نظر داشته باشيد. افزودن 10 درصد ملاس، رطوبت را به بيش از 24 درصد مي رساند و بدين ترتيب رطوبت خوراك 2.4 درصد افزايش خواهد يافت.

5- دانسيته:

 مواد خوراكي يكسان نيز داراي دانسيته هاي متفاوتي هستند. دانسيته نهايي مش بر ظرفيت پلت تاثير دارد.

معمولاً كاهش دانسيته به معني افزايش فيبر است و مشكلاتي در جابجايي مواد و توزيع خوراك در حين پلت سازي به همراه دارد. همچنين به مصرف نيروي زيادي براي فرآيند سازي نياز دارد. به عنوان مثال در مقايسه بين پلت ذرت و يونجه، ذرت با متوسط 460.7 كيلگرم در كيلوگرم درهر اسب بخار در ساعت،90.7 تا 113.3 كيلوگرم پلت توليد خواهد شد در حاليكه يونجه با 320.3 كيلوگرم در مترمكعب در هر اسب بخار در ساعت حدود  45.3 پوند پلت توليد خواهد شد.

جدول- دانسيته برخي از مواد خوراكي