انواع غلات و كنجاله ها / خصوصيات پلت پذيري/ بايندر ها
اجزای اصلی خوراک دام و شناخت کافی آن یکی از مواردی است که متخصصان حوزه تغذیه دام و طیور باید به آن اشراف کافی داشته باشند. اجزاي خوراكي از فاكتورهاي مهم بر كيفيت پلت هستند. گندم، جو و كنجاله كانولا به دليل خاصيت چسبندگي، با ايجاد پيوندهاي فيزيكي و شيميايي در حين فرآوري، در بهبود كيفيت پلت نقش بسزايي دارند. بسیاری از متخصصین کیفیت پلت را کلیدی برای کارایی و عملکرد دام و طیور میدانند. در مطلب زیر به طور مشخص به این مورد پرداخته ایم که توصیه میکنیم پیش از مطالعه این بخش از طریق لینک زیر دریافت نمائید.
در این مطلب به بررسی اجزای اصلی خوراک دام و طیور پرداخته ایم و تاثیر آنها را در فرایند پلت کردن بررسی کرده ایم.
اگر در جيره اي كه بر پايه گندم و كانولا فرموله شده، مقدار زيادي ذرت و كنجاله سويا وجود داشته باشد، كاهش اتصال بين اجزاي خوراك دور از انتظار نيست.
اغلب جيره هاي پرندگان گوشتي، بر اساس حداقل قيمت فرموله مي شوند و معمولاً به تاثير اجزاي خوراكي در پلت پذيري توجهي نمي شود. بدين منظور تكنيك هاي مديريتي براي بهبود كيفيت پلت، راهكارهايي را پيشنهاد مي كند. در خوراك هاي حاوي درصد بالاي غلات، توجه به اندازه اجزاي خوراكي، كانديشنينگ مش، عملكرد داي و مقدار چربي اهيمت دارد.
اجزاي خاصي در خوراك، مقاومت پلت را افزايش مي دهند در حاليكه بعضي از مواد خوراكي موجب كاهش شاخص مقاومت پلت (PDI ) شده و نرمي در پلت را بالا مي برند. تحقيقات مختلف نشان دادند، فرمولاسيون درست و انتخاب اجزاي خوراكي مناسب، 40 درصد كيفيت پلت را كنترل مي كند. تعيين ميزان اثرگذاري مواد بر پلت هايي كه داراي تنوع زيادي از مواد مختلف هستند براحتي امكان پذير نيست. حتي در مواد خوراكي كه از منابع مختلف تهيه شدند نيز تنوع قابل توجهي وجود دارد.
بررسی ذرت بعنوان یکی از اجزای اصلی خوراک دام و طیور:
ذرت از غلات مهم در تغذيه دام و طيور است. در اغلب دانه هاي غلات ذرت بعنوان منبع انرژي و كربوهيدارت شناخته شده است. بيشتر نشاسته در اندوسپرم دانه وجود دارد و 70 تا 72 درصد هسته را تشكيل مي دهد. با توجه به واريته گياه نوع نشاسته ممكن است سفت يا نرم باشد. نشاسته در ذرت معمولي براي خوراك استفاده مي شود تقريباً 74 درصد آميلوپكتين (گلوكز شاخه دار ) و 26 درصد آميلوز دارد(گلوكز بلند زنجير) دارد. گرانول هاي نشاسته براي هضم آنزيمي توسط آميلاز و آميلوگلوكوسيدازها قابل دسترس مي باشند.
جدول – تركيبات شيميايي محصولات ذرت
|
محصول |
پروتئين (درصد) |
چربي (درصد) |
خاكستر (درصد) |
فيبر خام (درصد) |
ديواره سلولي (NDF ) (درصد) |
كربوهيدارت (درصد) |
|
دانه ذرت |
10 |
4.3 |
1.5 |
2.9 |
9 |
71.7 |
|
خوراك هومني |
11.5 |
7.7 |
1.3 |
7/6 |
55 |
78.2 |
|
پودر گلوتن |
47 |
2.4 |
3.4 |
4.8 |
14 |
19.5 |
|
خوراك گلوتن |
25.6 |
2.4 |
7.2 |
9.7 |
41 |
48.7 |
|
پودر گياهك ذرت |
22.3 |
4.1 |
4.2 |
13.1 |
– |
49.6 |
مقدار پروتئين ذرت معمولاً پايين و حدود 8 تا 10 درصد است. چون بيشترين تركيب جيره از ذرت تشكيل شده مقادير قابل توجه پروتئين جيره از ذرت ناشي مي شود. مقدار ليزين در ذرت كم است، 0.25 درصد در مقابل 0.40 درصد در يولاف و جو، 0.6 درصد در گندم آسياب شده و 3.1 درصد در كنجاله سويا. اغلب ذرت مورد استفاده در صنعت خوراك درجه 2 و گاهي اوقات درجه 3 است. در انتخاب ذرت، استانداردهاي زير را در نظر داشته باشيد :
آزمون وزن: 64.3 (كيلوگرم/100 ليتر ) ( درجه 1 : 72 كيلوگرم/100 ليتر مي باشد)
حداكثر مواد خارجي: 4 درصد
حداكثر غلات شكسته: 10 درصد
حداكثر رطوبت: 15.5 درصد
رنگ: زرد روشن تا طلايي
بو: نبايد بو كپك زدگي يا ترش وجود داشته باشد.
اگر غلات براي مدت هاي طولاني نگهداري شوند، فاكتورهاي كيفي با توجه به شرايط انبار و شرايط نامناسب و ضعيف انبارداري تغيير مي كند. بايد به مسئله رطوبت و دما توجه خاصي شود.
ذرت معمولاً با رطوبت 22 تا 28 درصد برداشت مي شود تا بيشترين راندمان و كمترين مقدار غلات شكسته ايجاد شود. براي انبار كردن ذرت بايد خشك شود، اگر خشك كردن در دماي بيشتر از 60 درجه سانتيگراد انجام شود، دانه شكسته شده يا آسيب مي بيند و شرايط براي هجوم حشرات و ميكروب ها مناسب خواهد بود.
بررسی گندم بعنوان یکی از اجزای اصلی خوراک دام و طیور:
انواع آن شامل دانه درشت گندم، ذرات ريز دانه گندم، گندم هاي ريز، گياهك گندم، آرد گندم و به همراه بعضي از مواد زايد است. اين محصول در فرآوري معمول كارخانجات بدست آمده و حاوي حداكثر 9/5 درصد فيبر خام است.
در زمان تهيه آرد گندم، لايه هاي خارجي هسته گرفته شده و كيفيت خوبي در آرد ايجاد مي شود. هر چه خلوص بيشتر شود حجم محصول كمتر مي گردد.
گندم هاي سخت معمولاً در مناطقي با دماي متوسط، كم باران رشد كرده، اندازه دانه كوچك اما گلوتن نسبتاً زيادي دارند در حاليكه گندم نرم در آب و هوايي معتدل، پر باران رشد كرده و هسته هاي بزرگتري دارند. پروتئين گندم هاي سخت معمولاً بيشتر
است. گندم هاي زمستانه در پاييز و گندم هاي بهاره، در بهار كشت مي شوند. نتايج واريته ها شامل گندم قرمز سخت بهاره، گندم قرمز سخت زمستانه و گندم سفيد نرم بهاره است.
تركيبات تغذيه اي دانه گندم با توجه به نوع واريته و محل كشت مختلف است بخصوص از نظر مقدارپروتئين. پروتئين گندم قرمز سخت زمستانه از 13 درصد تا 15 درصد و گندم زمستانه سفيد نرم 10 تا 12 درصد است. اندوسپرم تقريباً 83 درصد هسته را تشكيل داده و حدود 73 درصد پروتئين تام دارد. گياهك 3 درصد باقي مانده هسته و 8 درصد پروتئين تام را تشكيل مي دهد. ويتامين در دانه بيشترين جذابيت محصولات فرعي در خوراك حاوي پروتئين بالا را دارد.
جدول- تركيبات شيميايي گندم و محصولات فرعي آن
|
محصول |
گندم (درصد) |
پروتئين (درصد) |
چربي (درصد) |
خاكستر (درصد) |
فيبر خام (درصد) |
ديواره سلولي (درصد) |
نشاسته (درصد) |
كل قند ها (درصد) |
|
گندم |
100 |
15.3 |
1.9 |
1.8 |
2.9 |
14 |
53 |
2.6 |
|
سبوس |
16.4 |
16.7 |
4.6 |
6.5 |
11.3 |
51 |
11.7 |
5.5 |
|
گندم نيمه |
8.4 |
18.5 |
5.2 |
5 |
8.2 |
37 |
19.3 |
6.7 |
|
آسياب شده |
– |
15.6 |
4.1 |
5.1 |
9.1 |
– |
16.9 |
5.9 |
رطوبت يكي از مواد قابل بررسي مهم در حفظ كيفيت محصولات فرعي گندم است. براي بهبود راندمان آسياب گندم بهتر است دانه ها 17 تا 19 درصد رطوبت داشته باشند. غالباً محصولات فرعي با رطوبت بالا انبار مي شوند و اگر بدرستي مديريت نشود با توليد حرارت بالا بسرعت ترش شده و كپك مي زند. برخي از كارخانجات، گندم هاي نيمه و آسياب شده را پلت كرده و بدين ترتيب به مقاومت محصولات فرعي و بهبود انبارداري، حمل و نقل وجابجايي كمك مي كنند.
معمولاً براي مشخص شدن ترش شدگي يا كپك زدگي از حس بويايي و چشايي كمك مي گيريم اما در كارخانجات معتبر، برنامه هاي كنترل كيفيت (QS ) است كه تعيين كننده خصوصيات اجزاي خوراكي در زمان فروش و بررسي اجزاي خوراكي ورودي مي باشد.
گندم ارزش قابل توجهي در بالا بردن كيفيت پلت دارد. حضور گندم در جيره توانسته به طور قابل توجهي مقاومت پلت را بهبود دهد. در موارد زيادي اثر گندم بر كيفيت پلت توسط تست هاي آزمايشگاهي و آزمون هاي متداول در كارخانجات مورد ارزيابي قرار گرفته است. عمدتاً در كاخانجات خوراك از گندم نيمه استفاده مي شود. اين مواد موجب بالارفتن كيفيت پلت مي شود اما بنظر نمي رسد در زمان حرارت بخار كانديشنينگ اثر خوبي نشان دهد. پلت هاي كنسانتره گاوهاي شيري حاوي 40 درصد گندم نيمه، مي توانند در 50 يا 70 درجه سانتيگراد و بدون اختلاف در مقاومت پلت فرآوري شوند.
بررسی کنجاله سویا بعنوان یکی از اجزای اصلی خوراک دام و طیور:
كنجاله سويا محصول فرعي صنعت فرآوري روغن سويا است و بعنوان منبع پروتئيني مهم در خوراك حيوانات محسوب مي شود. غالباً دو نوع محصول توليد مي شود، كنجاله سوياي عصاره گيري شده باحلال با پروتئين 44 درصد و كنجاله سوياي پوسته گيري شده و عصاره گيري با حلال با پروتئين 48 درصد.
اختلاف در ميزان پروتئين بدليل افزودن پوسته به كنجاله بعد از عصاره گيري با حلال مي باشد. كنجاله سوياي پوسته گيري و عصاره گيري شده در تغذيه تمام گونه هاي حيوانات و طيور استفاده مي شود. به هر حال استفاده براي حيوانات مانند نشخواركنندگان بالغ بهتر است، زيرا آنها قادر به هضم غلظت هاي بالايي از فيبر هستند.
مراحل فرآوري استخراج روغن از دانه و توليد كنجاله سويا در زير اشاره شده است:
- دانه هاي خام تميز و خشك شده و پوسته آنها جدا مي گردد.
- دانه ها از غلطك هاي خردكن عبور داده شده و به مدت 10 دقيقه در حرارت 73.8 تا 79.4 درجه سانتيگراد قرار مي گيرند.
- سپس دانه ها ورقه اي شده و از مسير عصاره گيري عبور داده مي شوند. از حلال هايي مانند هگزان يا ساير هيدروكربنها براي عصاره گيري روغن از ورقه ها استفاده مي شود. سطح روغن به كمتر از 1 درصد و دما به 43 درجه سانتيگراد مي رسد.
- ورقه هاي عصاره گيري شده به مدت 10 دقيقه در دماي 97.7 درجه سانتيگراد خشك مي شوند و در دماي 104.4 درجه به مدت 90 دقيقه برشته شده و بصورت كنجاله، آسياب مي شوند. اين كنجاله ها معمولاً حاوي 48 تا 50 درصد پروتئين هستند. سپس پوسته ها اضافه شده و كنجاله هايي با 44 درصد پروتئين توليد مي شود.
خصوصيات فيزيكي كنجاله سويا مرغوب:
رنگ : برنزه روشن تا قهوه اي روشن
بو : تازه، بدون ترش شدگي، كپك زدگي يا سوختگي.
مزه : ملايم، شيرين و عاري از هرگونه طعم خام يا سوختگي
بافت : يكنواخت، روان بدون ذرات درشت يا نرمي زياد
دانسيته : 576.6 تا 640.7 كيلوگرم در مترمكعب
رطوبت : داشتن 12 درصد رطوبت يا كمتر جريان پذيري را بهبود مي دهد و آلودگي مايكوتوكسين ها را كاهش مي دهد.
محصول پاياني نبايد بيشتر از 3.5 درصد فيبر خام داشته باشد .
فاكتورهاي ضد تغذيه اي، مهاركننده هاي آنزيم هاي گوارشي (پروتئاز) هستند. هماگلوتونين سويا و مهار كننده تريپسين بيشترين اهميت را براي توليد كننده دارد.
هدف از فرآوري حرارتي كاهش مهاركننده ها در سطوح قابل قبول است نه اينكه بطوركامل تخريب شوند. اگر كنجاله سويا براي كاهش اثرات مهاركننده هاي رشد حرارت كافي نبيند، موجب كاهش پروتئين قابل دسترس شده و در نتيجه كاهش رشد و ضريب تبديل در حيوانات تك معده اي و نشخواركنندگان جوان مشاهده خواهد شد.
دو فرضيه براي تعيين كيفيت كنجاله سويا شامل، اندازه گيري فعاليت اوره آز و قابليت انحلال پروتئين هست. كارخانه هاي خوراك روش اوره آز را ترجيح مي دهند زيرا آسان ، سريع و نسبتاً ارزان است. بطور غير مستقيم فعاليت مهار كننده تريپسين با اندازه گيري فعاليت اوره آز مشخص مي شود. آنزيم هاي موجود در سويا با حرارت تخريب مي شوند.
يكي از محدوديت هاي روش سنجش اوره آز اين است كه نمي توان از اين روش براي كنجاله هاي بيش از حد حرارت داده شده استفاده كرد اما قابليت انحلال پروتئين در هر دو حالت كنجاله حرارت داده شده بالا و پايين قابل اندازه گيري است. در مطالعاتي مشاهده شد، با استفاده از كنجاله سوياي بيش از حد فرآوري شده كاهش در افزايش وزن و ضريب تبديل ايجاد مي شود.
معمولاً كنجاله سويا بعنوان منبع پروتئيني مهم شناخته شده است. اما مقدار كربوهيدرات در سوياها نيز قابل توجه است. بعد از روغن گيري، مواد باقي مانده شامل پروتئين، خاكستر و كربوهيدرات خواهد بود. حدود 42 درصد كربوهيدرات در طي حرارت دهي مي شكنند. بعد از اينكه پوسته ها در طي فرآيند جدا مي شود، كنجاله پوسته گيري شده حداكثر 3/5 درصد فيبر دارد و باقي مانده آن حدود 38 تا 40 درصد كربوهيدرات است. اليگوساكاريدها يا كمپلكس شكر، رافينوز و استاكيوز نيز وجود دارد.
جدول- تركيبات شيميايي محصولات سويا
|
محصول |
پروتئين (درصد) |
چربي (درصد) |
خاكستر (درصد) |
فيبر خام (درصد) |
ديواره سلولي (NDF ) (درصد) |
كربوهيدارت (درصد) |
|
دانه كامل |
40 |
21 |
4.9 |
5.3 |
– |
34 |
|
ورقه/كنجاله |
49-47.5 |
1 |
6 |
3.5 |
12 |
40 |
|
پوسته |
8 |
1 |
4 |
36 |
65 |
4.3 |
بررسی یولاف بعنوان یکی از اجزای خوراک دام و طیور:
30 درصد دانه يولاف از پوسته تشكيل شده است (فيبر)، همچنين داراي مقدار كافي پروتئين، كلسيم و فسفر نيز مي باشد. يولاف داراي مقدار متعادلي اسيدهاي آمينه ثابت است. در دانه هاي غلات معمولاً اگر مقدار پروتئين افزايش يابد كيفيت آن افت مي كند. اين مطلب در مورد يولاف اتفاق نمي افتد. در مقايسه كيفيت پروتئين بين غلات، يولاف رتبه اول و در رتبه هاي بعدي جو، ذرت و گندم قرار دارند. تركيبات مغذي يولاف و توليدات يولاف در جدول نشان داده شده است.
پوسته هاي يولاف بطور نسبي ميزان انرژي و ارزش تغذيه اي پاييني دارند. بيشترين ميزان پروتئين در نرمه هاي آن مشاهده شده است. متوسط پروتئين آن 12 درصد بوده اما از 11.5 درصد تا 24 درصد متغير است. ميزان ليزين، حدود 3.2 تا 5.2 درصد است. اين نكات در زمان فرمول بندي جيره با يولاف بايد در نظر باشد زيرا اين فاكتورها تحت تاثير كشت و فاكتور هاي محيطي مختلف خواهد بود.
جدول: تركيبات شيميايي يولاف
|
محصول |
تست وزن (كيلوگرم/100 ليتر) |
پروتئين (درصد) |
چربي (درصد) |
خاكستر (درصد) |
فيبر خام (درصد) |
ديواره سلولي (NDF ) (درصد) |
NFE (درصد) |
|
دانه كامل |
38.5 |
12.1 |
5.1 |
3.4 |
12.1 |
32 |
61.4 |
|
بلغور شده |
52 |
15.8 |
7.2 |
1.9 |
2.8 |
7 |
66.6 |
خصوصيات عمومي يولاف براي آسياب كردن و استفاده در خوراك شامل موارد زير است:
آزمون وزن : 30 (كيلوگرم/100 ليتر) (درجه 1:41 (كيلوگرم/100 ليتر) )
حداكثر مواد خارجي : 5 درصد
حداكثر دانه هاي شكسته : 3 درصد
رنگ : زرد ملايم يا زرد نخودي، در واريته هاي مختلف، رنگ سفيد يا زرد تيره يا قهوه اي نيز ديده مي شود.
بو : نبايد هيچگونه بوي كپك زدگي و ترشي داشته باشد.
كيفيت يولاف بستگي به ميزان اكسيداسيون چربي دارد. مقدار چربي در پوسته بسيار كم است، بيشترين مقدار در دانه هاي خرد شده وجود داشته كه بطور متوسط بين 5 تا 9 درصد مي باشد. تقريباً 95 درصد اسيدهاي چرب شامل اسيد پالمتيك، اولئيك و لينولئيك است. دانه كامل يولاف و يا فرم خرد شده آن را مي توان در رطوبت 10 درصد و در دماي نرمال بدون مشكل نگهداري كرد. با آسياب دانه هاي يولاف، مقدار اسيدهاي چرب آزاد در دماي نرمال افزايش يافته و ميزان تخريب بسرعت در دماي 30 درجه سانتيگراد تخريب مي شود.
بررسی جو بعنوان یکی از اجزای خوراک دام و طیور:
جو غله خوراكي است كه بعد از ذرت و سورگوم در رتبه سوم مصرف قرار دارد و حدود 4 درصد از كل غلات خوراكي را تشكيل مي دهد.كيفيت جو جهت مالت سازي و مصرف خوراكي با هم متفاوت است، بطوريكه ميزان پروتئين در جو خوراكي از جو مالت سازي بيشتر است. جو حاوي 95 درصد ارزش غذايي ذرت مي باشد.
در جدول زير تركيب مواد مغذي جو نشان داده شده است. ميزان نسبي پروتئين جو حدود 8 تا 13 درصد است اما ليزين و متيونين آن پايين است. 5 تا 7 درصد جو از پوسته و فيبر تشكيل شده و نشاسته تقريباً 65 درصد از حجم هسته را به خود اختصاص داده است. بعلاوه هسته تقريباً داراي 1 درصد قند ساده و 2 درصد ساكارز است.
جدول – تركيبات شيميايي جو
|
محصول |
قند ها (درصد) |
پروتئين (درصد) |
چربي (درصد) |
خاكستر (درصد) |
فيبر خام (درصد) |
ديواره سلولي (NDF ) (درصد) |
سايرمواد (درصد) |
|
دانه جو |
2-3 |
8-13 |
2-3 |
2-2.5 |
5.6 |
28 |
5-6 |
خصوصيات عمومي جو براي آسياب و استفاده در خوراك :
آزمون وزن : 51.5 كيلوگرم/100 ليتر ( درجه 1: 61.7 كيلوگرم/100 ليتر)
حداكثر مواد خارجي : 6 درصد
حداكثر غلات آسيب ديده : 3 درصد
رنگ : زرد يا زرد طلايي، بدون خاكه اضافي
بو : عاري بوي كپك زدگي و يا ترش شدگي
غله سخت بايد به گونه اي فرآوري شود تا حداكثر مواد مغذي آن در دسترس حيوان قرار گيرد. از انواع فرآوري به غلطك زدن و ورقه اي كردن با بخار مي توان اشاره نمود. كيفيت جو به چگونگي انبار داري نيز بستگي دارد. انبارداري ضعيف و ورود حشرات، رشد قارچ ها و كپك ها، تركيب تغذيه اي را تغيير مي دهد.
پلت بايندر :
استفاده از بايندر به منظور افزايش كيفيت فيزيكي پلت در مواردي كه جيره به خودي خود نمي تواند بدون بايندر به استانداردهاي كيفي برسد توصيه شده است. مدارك كافي در بررسي راندمان بايندرهايي مثل بنتونيت و ليگنوسولفونات وجود دارد. در بعضي مواقع از رس بعنوان پلت بايندر استفاده مي شود. اين مواد اغلب ارزان بوده و به عنوان مواد پركننده در جيره هايي كه از نظر ارزش تغذيه اي غني هستند و در توليد پلت هاي مكعبي استفاده مي شوند.
ليگنوسولفونات بعنوان بايندر معمول در صنعت خوراك شناخته شده است. تحقيقات جديد در دانشگاه كانزاس نشان داده، افزودن 1 درصد ليگنوسولفونات به پلت هاي جيره پاياني بوقلمون در دماي كانديشنينگ 28 درجه سانتيگراد و قطر منافذ داي 4.8 ميلي متر و عمق 50.8 ميليمتر، نرمي پلت را 8.2 تا 4.9 درصد كاهش داده است. دكتر Pfost خصوصيات لغزندگي ليگنوسولفونات را تعيين كرد و ثابت نمود دماي كانديشنينگ بر ميزان عبور مواد حاوي ليگنوسولفونات موثر است. ليگنوسولفونات معمولاً دوبرابر اثرگذاري رس ها و تقريباً 15 تا 20 بار اثر گذاري بيشتري نسبت به گندم را دارد.
یاداور میشویم بايندر تنها موجب باند شدن و چسبيدن اجزاي خوراكي به هم شده و تاثيري بر ارزش تغذيه اي خوراك ندارند.
سپاس از اینکه تا پایان این مطلب همراه ما بودید. چنانچه سوال، ابهام یا نقطه نظری در مورد این مطلب دارید میتوانید در بخش نظرات با ما درمیان گذارید.
